Uluslararası hukukta devlet sorumluluğu, devletlerin uluslararası hukuka uygun davranmadığı durumlarda ortaya çıkan hukuki sonuçları ifade eder. Bu makalede, devlet sorumluluğunun nedir, türleri nelerdir, kapsamı ne kadardır, hangi istisnalara sahiptir ve sonuçları nelerdir gibi konuları ele alacağız. Devlet sorumluluğu, malum fiil sorumluluğu, haksız fiil sorumluluğu ve sözleşme ihlali sorumluluğu olmak üzere üç ana başlık altında incelenir. Makalede bu üç tür sorumluluğun ne anlama geldiği, örnekler ile açıklanacak ve okuyucuların anlaması sağlanacak.
Devlet Sorumluluğu Nedir?
Devlet sorumluluğu, devletin uluslararası hukuka uygun davranmadığı durumlarda karşımıza çıkar. Uluslararası hukukta, devletler arasında eşitlik ve bağımsızlık prensibi bulunur ve bu prensip, devletlerin hukukun üstünlüğüne uymasını gerektirir. Ancak devletler, bazen uluslararası sözleşmelere uymadığı gibi uluslararası hukuka da aykırı davranabiliyor. Bu durumlarda devlet sorumluluğu devreye girer ve hukuki sonuçlar doğurur. Devlet sorumluluğu, kısaca, devletin uluslararası hukuka uygun davranmadığı durumlarda ortaya çıkan sorumluluk olarak tanımlanabilir.
Devlet Sorumluluğunun Türleri Nelerdir?
Uluslararası hukukta devlet sorumluluğu, farklı nedenlere dayanan üç farklı sorumluluk türü altında incelenebilir. Malum fiil sorumluluğu, devlet yetkilileri tarafından gerçekleştirilen bir davranış sonucunda ortaya çıkan zararlar için devletin sorumlu tutulmasıdır. Haksız fiil sorumluluğu ise, devletin bir yabancıya karşı hukuka aykırı bir eylemde bulunmamış olsa bile zarar veren bir eylemde bulunması durumunda ortaya çıkar. Sözleşme ihlali sorumluluğu ise, devletin uluslararası sözleşmelerin bir tarafı olarak üstlendiği yükümlülükleri yerine getirmemesi durumunda ortaya çıkan sorumluluktur. Bu üç sorumluluk türü, dahil oldukları olayların niteliği ve özelliklerine bağlı olarak ayrı ayrı ele alınır ve değerlendirilir.
Malum Fiil Sorumluluğu Nedir?
Malum fiil sorumluluğu, devlet yetkililerinin yaptığı bir davranışla ortaya çıkan zararlar için devletin sorumlu tutulduğu bir yasal kavramdır. Yani devletin, bir yabancıya karşı işlediği suç, haksız bir gözaltı, yanlış bir tutuklama ya da mülklerin kamulaştırılması gibi hukuka aykırı davranışları sonucunda oluşan zararlar için sorumlu tutulması gerekmektedir.
Burada önemli olan nokta, zararın devlet yetkilileri tarafından bilinerek veya kusur ile yapılmış olmasıdır. Bu sebeple malum fiil sorumluluğuna dayanabilmesi için devletin, yetkililerinin yaptığı hukuka aykırı davranışı bilerek ve isteyerek yapmış olması gerekmektedir.
Malum fiil sorumluluğu, hukuka aykırı davranışlar sonucu ortaya çıkan zararlara odaklanır. İşlenen suçun küçük veya önemsiz olduğu durumlarda sorumluluk mevcut değildir.
Ayrıca, devletin hareketleri için cezai yetkisi olan bir yargı mercii ya da mahkeme tarafından malum fiil davası açılabilir ve devlet sorumlu tutulabilir.
Malum Fiil Sorumluluğuna Örnekler
Malum fiil sorumluluğu, devlet yetkilileri tarafından gerçekleştirilen eylemler sonucunda ortaya çıkan zararlarda devletin sorumlu tutulmasını ifade eder. Bu sorumluluk, yabancılara karşı işlenen bir suç, yanlış bir tutuklama, keyfi bir gözaltı ya da mülklerin kamulaştırılması gibi durumlarda ortaya çıkabilir. Devletin hukuka aykırı davranışlarına karşı bir tazminat hakkı doğar ve bu tazminat, mağdurların zararlarının karşılanması amacıyla ödenir.
Bu sorumluluk, sadece devlet yetkilileri tarafından gerçekleştirilen eylemler sonucu meydana gelen zararlar için geçerlidir. Devletin, uluslararası hukuk kurallarına uygun bir şekilde hareket ettiği durumlarda sorumluluk söz konusu olmaz. Ancak, hukuka aykırı eylemler sonucu meydana gelen zararlarda devlet sorumlu tutulur ve mağduriyetin giderilmesi için tazminat ödenir.
Malum Fiil Sorumluluğunun Kapsamı
Malum fiil sorumluluğu, sadece hukuka aykırı devlet davranışlarına ve bunun sonucu olarak ortaya çıkan zararlara odaklanır. Bu nedenle, devletin hukuka uygun bir davranışta bulunması durumunda, malum fiil sorumluluğu söz konusu olmaz. Örneğin, ifade özgürlüğünün korunmasına ilişkin uluslararası hukuk kurallarının uygun bir şekilde uygulanması durumunda, devletin söz konusu faaliyetleri nedeniyle bir malum fiil sorumluluğu söz konusu olmaz. Ancak, bu davranışlar sonucunda ortaya çıkan zararlara karşı devletin sorumluluğu söz konusu olabilir.
Haksız Fiil Sorumluluğu Nedir?
Haksız fiil sorumluluğu, devletin bir yabancıya karşı hukuka aykırı bir eylemde bulunmamış olsa bile zarar veren bir eylemde bulunması durumunda ortaya çıkar. Bu durumda yabancı, hukuki olarak zararının devlet tarafından karşılanmasını talep edebilir. Ayrıca bu tür sorumluluğun kapsamı, hukuka aykırı olmayan devlet eylemlerinden de kaynaklanabilen zararların hukuki sonuçlarına ilişkin bir sorumluluk türüdür.
Örneğin, devletin bir uluslararası sözleşme gereğince ödemeyi kabul ettiği tazminatı ödememesi ya da yabancılara karşı uyguladığı yasaklamalar nedeniyle ortaya çıkan zararlar söz konusu olabilir. Bu durumda yabancı, devlet tarafından karşılanmasını talep edebilir. Haksız fiil sorumluluğu, sadece yabancılar için değil, aynı zamanda tüm insanlar için geçerlidir.
Haksız Fiil Sorumluluğu Örnekleri
Haksız fiil sorumluluğu, devletin bir yabancıya karşı hukuka aykırı bir eylemde bulunmamış olsa bile zarar veren bir eylemde bulunması durumunda ortaya çıkar. Örneğin; devletin bir uluslararası sözleşme gereğince ödemeyi kabul ettiği tazminatı ödememesi veya yabancılara karşı uyguladığı yasaklamalar nedeniyle ortaya çıkan zararlar haksız fiil sorumluluğuna örnek gösterilebilir.
Bu tür sorumluluk genellikle hizmetlerin sağlanmasında meydana gelen eylemsizlikler, yetersizlikler veya hata sonucu ortaya çıkan zararlarda uygulanmaktadır. Örneğin; bir devlete ait bir hastanede yabancı bir hasta yanlış ilaç tedavisi sonucu öldüğünde, haksız fiil sorumluluğu devreye girebilir.
Haksız Fiil Sorumluluğunun Kapsamı
Haksız fiil sorumluluğu, devletin yabancılara karşı hukuka aykırı bir eylemde bulunmamış olsa bile zarar veren bir eylemde bulunması durumunda ortaya çıkar. Ancak, hukuka aykırı olmayan bir devlet eylemi sonucunda da zararlar meydana gelebilir. Bu tür durumlarda, hukuka uygun bir eylem sonucunda zarar meydana gelirse devlet sorumlu tutulmaz.
Örneğin, bir devletin hukuka uygun bir şekilde yürüttüğü bir proje sonucunda çıkan mücbir sebepler nedeniyle yabancı yatırımcıların kayıplar yaşaması, haksız fiil sorumluluğuna dahil edilemez. Ancak, aynı projenin yanlış bir şekilde uygulanması veya atılması sonucunda yabancı yatırımcıların zarar görmesi durumunda devlet, haksız fiil sorumluluğu kapsamında sorumlu tutulabilir.
Hukuka uygun devlet eylemleri sonucunda meydana gelen zararların haksız fiil sorumluluğuna dahil edilmesi, hukukun adalete uygun bir şekilde uygulanması için oldukça önemlidir. Bu nedenle, hukuka uygun devlet eylemleri sonucunda ortaya çıkan zararların da hukuki sonuçlarına ilişkin bir sorumluluk türü olan haksız fiil sorumluluğu, uluslararası hukukta belirli bir yere sahiptir.
Sözleşme İhlali Sorumluluğu Nedir?
Sözleşme ihlali sorumluluğu, bir devletin taraf olduğu uluslararası bir sözleşmede belirtilen yükümlülükleri yerine getirmemesi durumunda ortaya çıkar. Devlet, imzaladığı sözleşmede belirtilen yükümlülükleri zamanında, doğru şekilde ve eksiksiz olarak yerine getirmekle sorumludur. Eğer devlet, sözleşmede belirtilen yükümlülüklerine uymazsa, karşı taraf yasal yollara başvurabilir ve devlet maddi veya manevi tazminat ödemekle yükümlü olabilir. Örneğin, bir devlet uluslararası bir sözleşmede nükleer test yapmama sözü verirse, ancak sözleşmeyi ihlal ederse, bu durumda karşı taraf, devletin maddi tazminat ödemesini talep edebilir.
Devlet Sorumluluğu İstisnalara Sahiptir
Devlet sorumluluğu, bazı istisnalara sahiptir. Uluslararası hukukun kural dışı eylemlere izin vermesi durumunda ya da savunma hakkının kullanımı sırasında ortaya çıkan zararlarda devlet sorumlu tutulmaz. Örneğin, bir ülkenin uluslararası hukuka aykırı bir şekilde işgal ettiği bir toprak parçası nedeniyle bir yabancıya zarar vermesi durumunda, sorumluluk doğabilir. Ancak, bu tip durumlarda devlet, işlediği eylemi savunma ya da düşman saldırısına karşı bir tepki olarak yaptıysa, sorumlu tutulmaz. Benzer bir şekilde, devletler, savaş halindeyken yasal sınırların dışında zararları önlemek için bazı eylemler yapabilirler ve bu tip durumlarda da sorumluluk söz konusu olmayabilir.
Devlet Sorumluluğunun Sonuçları Nelerdir?
Devlet sorumluluğu, uluslararası hukukun bir gereği olarak ortaya çıktığında, hukuki sonuçları da beraberinde getirir. Bu sonuçlar arasında maddi tazminat, yani zarar gören tarafın uğradığı maddi kayıpların karşılanması, manevi tazminat, yani kişilik haklarının ihlali sonucu ortaya çıkan zararlara karşı oluşan sorumluluk ve uluslararası yargı yerlerinde yargılanma yer alabilir.
Maddi tazminat, devletin zarar görenin uğradığı maddi kayıpları karşılamasını ifade eder. Bu kayıplar, mal kaybı, gelir kaybı, tıbbi masraflar ve benzeri maddi kayıplar olabilir.
Manevi tazminat ise, kişilik haklarının ihlali sonucu ortaya çıkan zararlara karşı ortaya çıkar. Bu tür bir tazminat, acı, ızdırap, gözyaşı, haksız zenginleşme ve benzeri zararlara karşı uygulanabilir.
Devlet sorumluluğu nedeniyle ortaya çıkan sonuçlardan bir diğeri, uluslararası yargı yerlerinde yargılanma olabilir. Uluslararası mahkemelerde devlet davalarının incelenmesi mümkündür ve sorumlu devlet, uluslararası meşruiyet ve hukuk kurallarına uygun bir şekilde yargılanabilir.
