İdare hukuku, devleti yöneten idarenin hukuki olarak denetlenmesini sağlayan bir hukuk dalıdır. İdari işlemler, idarenin vatandaşlarla ilişkilerinde kullandığı işlemlerdir. İdari işlem ihlalleri ise, bu işlemlerin hukuka uygun yapılmaması durumunda ortaya çıkar.
İdari işlem ihlalleri, usul veya nitelik ihlalleri olarak ikiye ayrılır. Usul ihlalleri, işlemin yasalara uygun olarak yapılması gereken usul şartlarının yerine getirilmemesi durumunda oluşur. Nitelik ihlalleriyse, işlemin kanunlara ve hukuki prensiplere uygun olmayan şekilde yapılması durumunda meydana gelir.
İdari işlem ihlalleri, işlemin tamamen yok sayılması veya işlemin yargı kararıyla iptali gibi sonuçlar doğurabilir. Vatandaşlar, bu durumda idareye ihtar veya idari yargı başvurusu yapabilirler.
İdari İşlem Nedir?
İdare hukuku açısından bir idari işlem; idarenin kamu yönetimi görevi kapsamında gerçekleştirdiği bir eylemdir. İdari işlemler, idarenin yasa ve mevzuat hükümleri doğrultusunda yaptığı kararlar, düzenlemeler veya işlemlerdir. Bu işlemler, başka bir ifadeyle, idarenin kamu hizmetlerini devam ettirmesi amacıyla bireysel veya genel nitelikte gerçekleştirdiği işlemlerdir. Genellikle kişisel hakları, özgürlükleri ve mülkiyet haklarını etkileyen kararları içerir. İdari işlemler, idarenin yürütme faaliyetleri arasında kabul edilir ve bu nedenle yürütme kolu tarafından gerçekleştirilir. İdari işlemlerin özellikleri arasında ise uygunluk, nispiyet, önceden tespit edilmiş işlem süreci, belirlenmiş işlem marjı, tercih hakkı ve haklar ile süreklilik gibi unsurlar bulunur.
İdari İşlem İhlali
İdari işlem ihlali, idarenin hukuka aykırı bir karar veya eylem yapmasıdır. İdari işlem ihlalleri, usul ve nitelik bakımından ikiye ayrılır.
Usul ihlali, işlemin yürürlük sürecinde yapılan hataları ifade eder. İdari işlemin yürürlüğe girmesi için belirli bir prosedür takip edilmesi gerekmektedir. Bu prosedürde yapılan hatalar usul ihlallerine neden olur. Usul ihlali sonucunda ise işlem yokluğu veya işlem yetersizliği doğar.
- İşlem Yokluğu: Bir idari işlemin hiç yapılmadığı durumlarda söz konusudur. İşlem yokluğunda, işlem tarihinden itibaren işlemin var olmadığı kabul edilir ve işlem sonrası doğan haklar geçersizdir.
- İşlem Yetersizliği: Bir idari işlem yapılmış olsa da eksik veya yanlış bir şekilde yapılmışsa işlem yetersizliği söz konusu olur. Bu durumda işlemin doğurduğu sonuçlar geçersizdir.
Nitelik ihlali, işlemin hukuka aykırı bir şekilde yapılmış olmasıdır. Nitelik ihlalleri, yetkisiz işlem ve idari mevzuata aykırılık şeklinde ikiye ayrılır.
- Yetkisiz İşlem: Bir idari işlem, yapılmak için geçerli bir yetkiye sahip olmayan bir kişi ya da kurum tarafından yapılırsa yetkisiz işlem doğar. Bu durum çalışanlar arasında sık sık yaşanan bir sorundur.
- İdari Mevzuata Aykırılık: Bir idari işlem, ilgili mevzuata aykırı bir şekilde yapılırsa idari mevzuata aykırılık söz konusu olur. Bu durumda işleme dayanarak yapılan işlemler hakkında idari yargıya başvurulabilir.
İdari işlem ihlalleri sonucunda iptal davası açılabileceği gibi idareye ihtar veya idari yargı başvurusu da yapılabilmektedir.
Usul İhlali
Usul ihlali, idari işlem yapılırken işlemin yapıldığı şekil ve şekil şartlarının yerine getirilmemesi sonucu meydana gelen bir ihlaldir. Usul ihlalleri, idari işlemde hukuka uygunluğu sağlamak amacıyla belirlenmiş olan işlem şekil şartlarının ihlal edilmesinden kaynaklanabilir. Bu nedenle, usul ihlali durumunda işlemin geçersiz sayılması veya iptal edilmesi gibi sonuçlar ortaya çıkabilir.
İdari işlem yapılırken, yetkili kişi veya kurumun işlem türü, işlem yapılış şekli, işlem için gerekli belge ve evrakların temini gibi birçok usul şartı bulunur. Bu usul şartlarına uyulmaması sonucunda işlem geçersiz sayılır veya iptal edilir. Bazı örneklerle açıklamak gerekirse;
- Eksik dosya ile işlem yapılması,
- Yapılacak işlemin idari merci tarafından belirlenmemesi,
- Yeterli ve doğru bilgiye dayanmayan işlem yapılması,
- Tebliğ şartlarının sağlanmaması,
Bu gibi usul ihlalleri, idari işlemin hukuka uygunluğunu etkileyen önemli bir faktördür. Bu nedenle, usul ihlali durumunda işlem geçersiz sayılabilir veya iptal edilebilir. İşlem yokluğu veya işlem yetersizliği durumları da usul ihlali sonuçlarından biridir.
İşlem Yokluğu
İşlem yokluğu, idari bir işlemin yapılmamış sayılmasıdır. Yani, idare yetkilisi tarafından işlem yapılmamışsa, hukuki bir sonuca bağlanamaz ve işlem yok hükmünde sayılır.
İşlem yokluğunun sonucu olarak, işlemdeki istek ve taleplerin gerçekleştirilmesi mümkün olmaz. Taraflar, idareye yeniden başvurarak işlem yapılmasını talep etmek durumundadır. Ancak, bu talep açık olmayan durumlarda reddedilebilir.
Bir diğer sonuç ise, işlem yokluğunun tarafların aleyhine sonuç doğurması halinde, mahkemelerce tazminat talebinde bulunulabilir. Yapılan işlem yok hükmünde sayıldığı için, hukuka uygun olarak yapılan işlem sonucu zarara uğrayan taraf, idareden tazminat talep edebilir.
İşlem Yetersizliği
İşlem yetersizliği, idarenin herhangi bir işlemi yaparken hukuki açıdan yeterli bilgi ve belgeye sahip olmaması durumunda ortaya çıkar. Bu durumda işlem hukuka uygun olmadığı gibi, hukuk düzeni ve adaleti de tehlikeye atmaktadır. İşlem yetersizliği sonucunda hukuka aykırı bir işlem yapılmış olur ve bu da idari yargıda işlem iptali davası açılmasına neden olabilir. İşlem yetersizliği söz konusu olduğunda, idarenin işlemi tamamlaması için yeterli bilgi ve belge temin etmesi gerekir. Aksi takdirde, işlem hukuka aykırı sayılır ve iptal edilebilir.
Nitelik İhlali
Nitelik ihlali, idari işlemin konusuna ilişkin olarak gerçekleşen bir ihlaldir. Bu ihlal, idari işlemin içeriğindeki özelliklere uyulmaması veya yanlış kullanılması sonucu ortaya çıkar.
İdari işlemin konusu, işlem yapılırken belirlenen amaç ve yönelimlerdir. İşlem konusuna ilişkin yapılan nitelik ihlalleri, işlem yapılırken belirlenen amacın gerçekleştirilmesini engelleyen veya kısıtlayan uygulamaları ifade eder.
Nitelik ihlalleri, iki farklı şekilde gerçekleşebilir: yetkisiz işlem ve idari mevzuata aykırılık. Yetkisiz işlem, idari işlemi yapan kişinin verilmemiş bir yetkiye dayanarak işlem yapmasıdır. İdari mevzuata aykırılık ise, idari işlemin mevzuat ile bağdaşmayacak şekilde yapılmasıdır.
Nitelik ihlalleri sonucunda, idari işlem geçersiz hale gelir. İdare, işlemin iptal edilmesi veya düzeltilmesi yönünde hareket eder. Nitelik ihlali yapılan işlem, tamamen iptal edilebileceği gibi, sadece hatalı olan kısımları da iptal edilebilir.
Özetle, idari işlem niteliğine uygun yapılmadığında nitelik ihlali ortaya çıkar ve bu durumda idari işlem geçersiz hale gelir. Yetkisiz işlem ve idari mevzuata aykırılık nitelik ihlalleri arasındadır ve sonuçları benzerdir.
Yetkisiz İşlem
Yetkisiz işlem, idare hukukunda sıkça karşılaşılan bir idari işlem ihlalidir. Yetkisiz işlem, belli bir idari makamın yetki alanı dışında verdiği işlemdir. Bu tür işlemler hukuksuz kabul edilir ve iptal edilir.
Yetkisiz işlem, iki farklı şekilde gerçekleşir; birinci şekilde idari bir makamın yetki alanı belirlenirken, ikinci şekilde ise verilen işlemdeki kararın uygulanma şeklinde meydana gelir. Bu işlemde yetkisizlik sebebiyle yapılan işlem iptal edilir ve sonuçları tamamen ortadan kalkar.
Yetkisiz işlem sonucunda idari işlem iptali dışında verilen kararlar da vardır. Bu kararlardan biri, idarenin yetkisizce hareket ettiği durumlarda tazminat ödemesidir. Ayrıca, bu tür işlemlerden dolayı idari makamın işlem yapma yetkisi de kısıtlanır.
Özetle, idari makamın yetki alanı dışındaki işlemleri yetkisiz işlem olarak adlandırılır ve hukuksuz kabul edilir. Bu tür işlemler, idari işlem iptali ve tazminat ödemeleri gibi sonuçlar doğurur.
İdari Mevzuata Aykırılık
İdari mevzuata aykırılık, idarenin ilgili mevzuata uymaması veya mevzuattaki belirli bir hükmü yanlış uygulaması durumudur. Bu gibi ihlallerin sonuçlarına baktığımızda ise; hak sahiplerinin kamu yararına göre açacakları davalar sonucunda idari işlemin iptal edilmesi, idareye karşı tazminat davası açılması, suç teşkil eden durumlarda idari ve adli yargıda cezai işlem yapılması söz konusu olabilir.
İdari mevzuata aykırılık hallerinden örnek vermek gerekirse; idari bir işlemle belirlenen bir ücret tarifesinin, belirlenen mevzuata uygun olmayan şekilde belirlenmesi ya da belirtilen mevzuata uygun bir şekilde belirlenmesine rağmen uygulama sırasında yanlış hesaplamalar yapılması gibi durumlar bu kapsama girmektedir.
Bu gibi durumlarla karşılaşıldığında, hak sahiplerinin idareye başvurarak işlemi düzeltmesini talep etmeleri öncelikli yoldur. Eğer bu talep sonucunda idare işlemi düzeltmezse, hak sahipleri idari yargıda dava açarak hukuki haklarını arayabilirler. İdari mevzuata aykırılık dolayısıyla açılan davalarda, dava konusu işlemin hukuka uygunluğu değerlendirilerek karar verilir.
Ayrıca, idari mevzuata aykırılık sonucu işlem iptali ya da yürütmenin durdurulması gibi kararlar alınabileceği gibi idareye yöneltilecek tazminat talepleri de bulunabilmektedir. Bu taleplerin değerlendirilmesinde, işlemdeki hata ya da hukuka aykırılık derecesinin etkisi büyüktür ve hakların korunması öncelikli hale gelmektedir.
Tüm bu nedenlerle, idari mevzuata uygun olmayan bir işlem karşısında hak sahiplerinin, ilk olarak idareye başvurarak işlemin düzeltilmesini talep etmeleri ve sonrasında ilgili yargı mercilerinde haklarını aramaları önemlidir.
İdari İşlem İptali Davası
İdari işlem iptali davası, idarenin bir işlemine karşı açılan bir dava türüdür. İdari işlemden etkilenen kişi veya kurumlar tarafından açılan bu dava, işlemin hukuka uygunluğunun incelenmesini sağlar.
Bu davayı açmak için öncelikle idari işlemin yapılması gerekmektedir. İdarenin yürüttüğü işlemin hukuka aykırı, eksik veya yanlış olduğunu düşünenler, işlemin gerçekleştiği tarihten itibaren 60 gün içinde dava açabilirler.
Ayrıca, idari işlem iptali davası açmadan önce, işlemi yapan idareye bir ihtarname gönderilmesi gerekmektedir. İhtarname ile idare, hukuka aykırı işleminden vazgeçmeye veya işlemi düzeltmeye çağrılır. Ancak idare bu isteği yerine getirmezse, davayı açma hakkı doğar.
İdari işlem iptali davası, ihtiyati tedbir kararı verilerek acil bir şekilde sonuçlandırılabilir. Bu karar, işlemin etkilerinin ortadan kaldırılması için alınır.
İdari işlemin iptal edildiği davada, idare işlemi yeniden düzenleyerek veya işlemi tamamen kaldırarak davaya konu işlemin hukuka uygun hale getirmelidir. Aksi takdirde idare, işlemi uygulayamaz veya uygulamak zorunda kalmaz.
Dava Sonucu
İdari işlem iptali davası sonucunda verilen kararlar, idari işlem ile ilgili yapılacak işlemleri belirler. İdari işlem iptali davası sonucunda verilen kararlar şu şekillerde olabilir:
– İdari işlemin iptaline karar verilmesi halinde, idari işlem ortadan kalkar ve etkisiz hale gelir. Bu durumda, işlemle ilgili olarak gerçekleştirilen her türlü işlem de ortadan kalkar ve geriye dönük etkileri de iptal edilir.
– İdari işlemin kısmen iptaline karar verilmesi halinde, sadece iptal edilen kısmı ortadan kalkar ve geriye kalan kısım mevcut kalır. Bu durumda, geriye kalan kısımın uygulanması da devam eder.
– İdari işlemin iptal edilmesine karar verilmemesi halinde, işlem yürürlükte kalmaya devam eder ve uygulanmaya devam edilir.
İdari işlem iptali davası sonucunda verilen kararlar, ilgili idarenin uyması gereken kararlardır. Bu kararlara uymayan idareler, yargı kararlarının iptali davası açılarak cezalandırılabilir.
İdareye İhtar ve İdari Yargı Başvurusu
İdari işlem ihlalleri karşısında yapılabilecek diğer başvuru yolları arasında, idareye ihtar ve idari yargı başvurusu seçenekleri bulunmaktadır. İdareye ihtar yazmak, idarenin yanlış işlem yapmasına karşı yapılan bir uyarıdır ve idarenin hatasını düzeltmesi için verilen süre zarfıdır. İhtar verildikten sonra idarenin hatası düzeltilmezse, idari yargıya başvurulabilir.
İdari yargıya başvuru, idarenin verdiği işlemle ilgili olarak, işlemi yapanı veya işlemin tarafını hukuk yolu açısından şikayet etmek anlamına gelir. İdari yargıya başvuruda bulunmak için, öncelikle işlemin kesinleşmesi gerekmektedir. İşlem kesinleştikten sonra, idare mahkemesinde iptal davası açılabilir.
İdari yargıda yapılan itirazlar, idare mahkemesi tarafından incelenir. Bu inceleme sonucunda, işlemde hukuka uygunluk varsa, davacının talebi reddedilir. Aksi halde, davacının talebi kabul edilir ve idari işlemin iptaline karar verilir.
İdareye ihtar ve idari yargı başvurusu, idari işlem ihlalleri karşısında en etkili başvuru yolları arasındadır. Bu yöntemlerin yanı sıra, ayrıca ombudsman veya hukuk danışmanlarından da destek alınabilir.
