İşçiler, çalışma hayatlarının sonunda emeklilik hakkına sahiptir. Türkiye’de emeklilik yaşının kaç olduğu, hangi koşullarda emekli olunabileceği ve emekli maaşının hesaplanması gibi konular, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından belirlenir. Ayrıca, belirli şartlar altında işçilerin erken emeklilik hakkı da bulunmaktadır. Sözleşmeli personel olarak çalışan işçilerin emeklilik hakları ise farklı koşullar ve düzenlemelerle belirlenmektedir. Emeklilik sürecinde işçilerin dikkat etmeleri gereken noktalar da vardır. Bunlar arasında sigorta primleri, emekli maaşı hesaplaması, çalışma hakkı ve işe iade hakkı gibi konular yer almaktadır.
Emeklilik Hakkı Nedir?
Emeklilik hakkı, işçilerin çalışma hayatları boyunca emek vererek kazandıkları haklardan biridir. Çalışma yaşamlarının sonunda, işçilerin gelirlerinin bir kısmını, emekli olduklarında Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan alacakları bir maaş olarak geri alacakları garanti edilir. İşçiler, emekli maaşı almaya hak kazanabilmek için belirli bir yaşa ve prim ödeme süresine sahip olmalıdır. Türkiye’de çalışan tüm işçilerin, emeklilik hakkı bulunmaktadır. Emeklilik hakkı, iş güvencesinin yanı sıra işçilere ekonomik güvence sağlayarak, yaşlandıklarında maddi olarak destek olacak bir kaynak oluşturur.
Emeklilik Yaşı ve Şartları
Türkiye’de emeklilik yaş sınırı, 2021 yılı itibariyle kadınlarda 58, erkeklerde ise 60 olarak belirlenmiştir. Emeklilik için ise en az 25 yıl sigortalılık süresi ve 5400 prim günü şartı aranmaktadır. Ayrıca Bakanlar Kurulu kararı ile bazı meslek gruplarına erken emeklilik hakkı verilmiştir. Bu meslek grupları arasında öğretmenler, gaziler, maden işçileri, sağlık çalışanları gibi birçok grup bulunmaktadır.
Emekli maaşı hesaplanırken, çalışılan yıl, prim ödeme gün sayısı ve son üç yılda elde edilen brüt ücret dikkate alınır. Emekli aylığı, kişinin bu şartları sağlayıp sağlamadığına, prim ödeme gün sayısına ve kazançlarına göre belirlenir. Emeklilik maaşı hakkında ayrıntılı bilgi almak için Sosyal Güvenlik Kurumu’nun internet sitesi ziyaret edilebilir.
Erken Emeklilik Mümkün mü?
İşçiler, belirli şartlar altında emeklilik yaşından önce emekli olma hakkına sahiptir. Buna erken emeklilik adı verilir. Erken emeklilik için gereken şartlar, prim süresi ve yaş şartlarıdır. İşçinin prim gün sayısı ve sigortalılık süresi belirli bir seviyede olmalıdır. Prim gün sayısı ve sigortalılık süresi şartlarına ek olarak yaş şartı da vardır. Bu şartların gerçekleştiği durumlarda işçi, emeklilik yaşından önce emekli olabilir.
Erken emeklilik hakkı, işçilerin yaşlanma veya sağlık sorunları nedeniyle daha erken ayrılmalarına izin verir. Erken emeklilik için gerekli olan belgeler ve işlemler, SGK tarafından belirlenmiştir. İşçilerin erken emeklilik hakkından yararlanabilmeleri için bu belgeleri ve işlemleri tamamlamaları gerekmektedir.
Erken emeklilik hakkı ile ilgili detaylı bilgi için SGK’nın resmi web sitesine başvurabilirsiniz.
Prim Süresi Şartları
Erken emeklilik için gerekli olan prim süresi şartları, sigortalılık süresinin yanı sıra prim ödeme gün sayısı ile belirlenmektedir. İşçilerin tamamı prim ödemesi yaparken, prim süresi şartları farklılık gösterebilmektedir. Buna göre;
- Asgari prim ödeme gün sayısı 7000 gün olmalıdır.
- 4/a statüsünde sigortalı olanlar 3600 gün prim ödeme süresine sahip olmalıdır.
- 4/b statüsünde sigortalı olanlar 9000 gün prim ödeme süresine sahip olmalıdır.
- 4/c statüsünde sigortalı olanlar ise 7200 gün prim ödeme süresine sahip olmalıdır.
Erken emeklilik için gerekli olan prim süresi şartlarına uygun olarak prim ödenmesi halinde, işçiler emeklilik yaşı dolmadan emekli olma hakkına sahip olabilirler.
Yaş Şartları
Erken emeklilik için yaş şartları, kadın ve erkek için farklıdır. Erkekler için 60 yaş, 6500 günden fazla prim ödeme şartı aranmaktadır. Kadınların ise 58 yaşında emeklilikleri mümkündür ve prim ödeme şartı erkeklere göre daha azdır, en az 5400 gün prim ödenmesi gerekmektedir. Ancak, bazı meslek grupları için erken emeklilik yaşı düşürülebilmektedir. Örneğin, sağlık sektöründe çalışanlar için bu yaş 55 olarak belirtilmiştir. Ayrıca, madenciler, öğretmenler gibi bazı meslek grupları için de yaş şartları farklılık göstermektedir.
Sözleşmeli Personel ve Emeklilik
Sözleşmeli personel statüsünde çalışan işçilerin emeklilik hakları, diğer işçilerle benzerlik göstermekle birlikte bazı farklılıklar da içermektedir. Sözleşmeli personeller de emeklilik için belirli bir yaşı tamamlamaları ve prim süresi koşullarını yerine getirmeleri gerekmektedir. Ancak sözleşmelerinde yer alan özel hükümler sebebiyle diğer işçilerle farklı maaş hesaplama yöntemleri uygulanmaktadır. Ayrıca sözleşmeli personellerin emekli olduktan sonra işe iade hakkı, diğer işçilerle aynı şekilde düzenlenmemektedir. Bu nedenle sözleşmeli personellerin emeklilik haklarına ilişkin yasal düzenlemeleri ve sözleşmelerindeki özel hükümleri doğru bir şekilde değerlendirmeleri gerekmektedir.
Emeklilikte Dikkat Edilmesi Gerekenler
İşçilerin emeklilik dönemi öncesi özellikle dikkat etmesi gereken birkaç nokta vardır. Bunların başında sigorta primleri gelmektedir. Emeklilik dönemi öncesi primlerin düzenli bir şekilde ödenmesi gerekmektedir. Ayrıca emeklilik dönemi öncesi işçiler, çalıştıkları iş yerlerindeki iş sözleşmelerini ve çalışma koşullarını dikkatle incelemelidirler. Çünkü emeklilik dönemi öncesi çalışma koşullarında değişiklikler olabilir ve işçilerin emekli olduktan sonra haklarından mahrum kalmamaları için önceden bu değişiklikleri bilmeleri önemlidir.
Emeklilik döneminde ise işçilerin dikkat etmeleri gerekenler arasında emekli maaşının hesaplanması ve neye göre belirlendiği gelmektedir. Ayrıca emeklilikten sonra işçilerin çalışma hakkı da bulunmaktadır. Tam gün veya kısmi süreli olarak çalışma imkanı bulunmaktadır ancak bu haklarında bazı şartlar bulunmaktadır. Özellikle tam gün çalışmanın belirli şartlarına uyulması gerekmektedir.
Bunların yanı sıra işçilerin emeklilik sonrası işe iade hakları da bulunmaktadır ancak bu haklarında da belli şartlar bulunmaktadır ve işçilerin bu şartları bilmeleri gerekmektedir. Özetle, emeklilik dönemi öncesi ve sonrası işçilerin dikkat etmesi gereken birçok nokta bulunmaktadır. Bu noktaları bilmek, işçilerin emekli olduktan sonra sorun yaşamamaları için oldukça önemlidir.
Sigorta Primleri
Emeklilikte sigorta primleri, işçilerin emekli olacakları tarih ve emekli aylığı hesaplamasında oldukça önemlidir. İşçilerin prim ödemelerinde zamanında ve düzenli olmaları, emekli olacakları dönemin belirlenmesinde büyük bir etkendir. Sigorta primleri, maaş üzerinden alınan bir kesinti şeklinde gerçekleşmektedir. Bu nedenle, işçilerin maaş hesaplamalarında sigorta primlerinin kesinti olarak düşüldüğünü unutmamaları gerekmektedir. İşçilerin sigorta primlerinin tam olarak ödendiğinden emin olmak için, prim ödemelerinin kaydedildiği dökümanları takip etmeleri önerilir. Ayrıca, prim borcu olan işçilerin borçlarını zamanında ödemeleri, emekli olacakları dönemde maaşlarının kesintiye uğramaması için oldukça önemlidir.
Maaş Hesaplamaları
Emeklilik maaşı, çalışanın güncel ücreti ve prim gün sayısına göre hesaplanır. Bu hesaplama işlemi, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yapılmaktadır. Emekli olmak için en az 1800 prim günü ve 15 yıllık sigortalılık süresi şartı vardır. Emeklilik maaşı hesaplanırken yaş faktörü de göz önünde bulundurulur. 1999 yılından önce sigorta başlangıç tarihi olanlar için yaşın 55 olduğu, 2036 yılından sonra sigorta başlangıç tarihi olanlar için 58 olduğu, 1999-2035 arasında sigorta başlangıç tarihi olanlar için ise belirlenmiş bir geçiş dönemi vardır. Emekli olan kişinin maaşı, en az asgari ücretin üçte ikisi olacak şekilde belirlenir.
Emeklilikte Çalışma Hakkı
Emekli olduktan sonra işçilerin çalışma hakları da vardır. Ancak bu hakları kullanmak için belirli şartların sağlanması gerekmektedir. Tam gün çalışma hakkı, emeklilik yaşı doldurulduktan sonra herhangi bir şart aranmaksızın kullanılabilmektedir. Ancak kısmi süreli çalışma hakkı için 3 koşulun sağlanması gerekmektedir. Bu koşullar; emekli olduktan sonra bir yıl beklenmesi, emekli aylığının düşmesine neden olmayacak şekilde çalışmanın yapılması ve Sosyal Güvenlik Kurumu’na başvuru yapılmasıdır.
Ayrıca, emekli olduktan sonra çeşitli sebeplerle iş kaybı yaşayan işçilerin işsizlik maaşı almaya hakları vardır. Bununla birlikte, tekrar çalışmaya başladıklarında bu maaşları kesilecektir. Emekli olduktan sonra başka bir işte çalışmaya başlamak isteyenler ise emekli aylıklarından kesinti yaşamadan belirli şartlar altında çalışabilirler. Bu şartlar arasında, emekli aylığının en düşük bağlama oranının (%50) üzerinde olacak bir maaşla çalışma ve Sosyal Güvenlik Kurumu’na başvuru yapma yer almaktadır.
Tam Gün Çalışma
İşçiler, emekli olduktan sonra tam gün çalışma hakkına sahiptirler. Ancak, tam zamanlı bir işte çalışmanın belirli şartları vardır. Emekli olduktan sonra belirli bir gelir sınırı varsa tam gün çalışma hakkı devam eder. Bu sınır her yıl güncellenmektedir ve 2021 yılı itibariyle brüt asgari ücretin %40’ıdır. Ayrıca, emeklilik maaşı kesintiye uğramadan tam gün çalışma hakkı kullanılabilir.
Bununla birlikte, işçiler emeklilik sonrası tam zamanlı işte çalışmadan önce, Sosyal Güvenlik Kurumu’na (SGK) başvurarak izin almak zorundadır. İzin alınmadan tam gün çalışmaya başlamak, emeklilik maaşının kesilmesine neden olabilir.
İşçiler ayrıca, tam zamanlı işte çalıştıkları takdirde, sosyal güvenlik primi ödemeleri gerekmektedir. Bu primler, emeklilik maaşının hesaplanmasına da katkıda bulunacaktır.
Kısmi Süreli Çalışma
Emekli olduktan sonra kısmi süreli çalışma hakkı, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 30. maddesi kapsamında mevcuttur. Bununla birlikte, emekli olan işçinin kısmi süreli çalışma hakkı sınırlıdır. Emeklilik maaşının kesilmemesi için kısmi süreli çalışılan işte, aylık brüt kazancın asgari ücretin üçte birini (2021 yılı için 2.826,51 TL) geçmemesi gerekmektedir.
Ayrıca, çalışanın gelir ayı içinde 30 günden fazla çalışamayacağı, haftada 22 saatten fazla çalışamayacağı, yılda 90 günü geçmeyecek şekilde sigortalı olacakları işte çalışabileceği hükümleri bulunmaktadır.
Emekli olan işçilerin kısmi süreli çalışma hakkı ile ilgili olarak işverenleriyle anlaşma sağlamaları gerekmektedir. İşverenin de bu durumda işçinin çalışma saatleri ve aldığı ücret değişeceği için, anlaşmayı kabul etmek zorunda değildir.
Emeklilikte İşe İade Hakkı
Emeklilikten sonra işe iade hakkı yasalarımızda düzenlenmiştir. Buna göre, işçinin çalıştığı iş yerinden emekli olduktan sonra tekrar aynı iş yerinde işe başlaması mümkündür. Ancak, işverenin işe iade talebini kabul etme zorunluluğu yoktur. İşverenin yeniden işe alma kararı tamamen kendi insiyatifindedir. İşveren, işe iade talebine ilişkin kararını objektif nedenlere dayandırmalıdır. İşçinin işe iade talebinin kabul edilmesi durumunda işçi, kıdem tazminatı hakkını kaybetmez. İşçinin işe iade edilme şartlarına ilişkin ayrıntılı bilgi için iş kanunlarına başvurabilirsiniz.
