İdare hukuku, kamu otoritesi tarafından gerçekleştirilen işlemleri ve bu işlemlerin yargısal sürecini yönetir. İdari işlemler, devlet tarafından alınan kararlardır. Bu kararlar çoğunlukla vatandaşların hakları, menfaatleri veya özgürlükleri ile ilgilidir. İdari işlemler kararlaştırıldıktan sonra, idari yargı organları devreye girer ve işlemin hukuka uygunluğu kontrol edilir. İdari yargı organları, idari işlemlerin itiraz ve temyiz edilmesinde rol oynarlar. Bu nedenle, idari işlemdeki idari yargı organları idare hukukunda hayati bir öneme sahiptir.
İdari İşlem Kavramı
İdare Hukuku’nda idari işlem kavramı, idarenin yürütmekte olduğu işlerde yaptığı düzenlemeleri ifade etmektedir. Yani, kamu idaresinin bir hakkı veya yükümlülüğü doğuran, hüküm ve sonuç doğuran işlemlerine denir. İdari işlem, idari bir kamu otoritesi tarafından gerçekleştirilen bir eylemdir ve yönetimin işleyişinde büyük bir önem taşır.
İdari işlem, hukuki sonuçlar doğuran, yasal bir dayanağı olan ve resmi nitelik taşıyan nitelikleri bulunur. Ayrıca, idari işlemler genellikle tek taraflıdır, yani yalnızca kamu yönetimi tarafından gerçekleştirilir ve buna karşılık vatandaş veya diğer özel kişiler tarafından bir işlem gerçekleştirilmez. İdari işlemler için, yargı yolu açık olup, idari işlemler karşısında vatandaşlar ve diğer özel kişiler tarafından dava açılabilir.
İdari Yargı Organları
İdari işlemlerde karar alma yetkisi olan idari yargı organları, hukukun üstünlüğü ilkesi doğrultusunda adil bir karar verme sorumluluğu taşır. İdari yargı organları, temyiz mahkemeleri, bölge idare mahkemeleri ve idari mahkemeler olmak üzere üç seviyede yer alır. Temyiz mahkemeleri, idari yargı kararlarına karşı inceleme ve karar verme yetkisine sahiptir. Bölge idare mahkemeleri, bölge sınırları içindeki idari işlemlere ilişkin davalara bakarlar. İdari mahkemeler ise ilk derecede idari işlemlere karşı açılan davalara bakarlar. İdari yargı organları, tarafsızlık, bağımsızlık, hukukun üstünlüğü ilkesi doğrultusunda hareket eder. Karar alma süreci, vakit kaybına yol açmadan hızlı bir şekilde gerçekleşir ve sonuçları açıklanır.
Danıştay
Danıştay, Türkiye’de en üst idari yargı organıdır. İdare mahkemeleri tarafından verilen kararlar üzerine yapılan temyiz başvuruları Danıştay tarafından incelenir. Bu şekilde, idari yargı kararları Danıştay tarafından verilir ve bu kararlar kesindir. Danıştay, aynı zamanda idari işlemlerin hukuka uygunluğunu kontrol eder ve idareye danışmanlık yapar. İdari memurların ve kamu görevlilerinin iptal edilen kararlarına karşı işlem yapılması da Danıştay’ın görevleri arasındadır. Ayrıca, Danıştay, Anayasa’nın bazı maddelerine ilişkin davalara da bakar.
Bölge İdare Mahkemeleri
Bölge idare mahkemeleri, İdari Yargıda ikinci kademe olarak yer alır. İdari işlemleri denetleyen ve karar veren bölge idare mahkemeleri farklı idari konularda uzmanlaşmış bölümlere ayrılmaktadır. Bu konular arasında vergi davaları, kamulaştırma, çevre, belediye, ve inşaat izinleri gibi birçok konu yer alabilmektedir. Bölge idare mahkemelerinin, idari işlemleri inceleyen idare mahkemelerine göre daha yetkili olduğu ve İdare Mahkemeleri kararlarına yapılan temyiz davaları bu mahkemelerde görüldüğü bilinmektedir. Ancak, bölge idare mahkemeleri sadece temyiz davalarına bakmakla kalmayıp, bazı durumlarda ilk derece mahkemesi olarak da karar vermektedir.
İdare Mahkemeleri
İdare mahkemelerinin verdiği kararlara, kararın kesinleşmesinden itibaren 30 gün içinde temyiz yolu açık tutulmaktadır. Temyiz, yüksek idare mahkemesi olan Danıştay tarafından incelenir. Temyiz sürecinde, Danıştay, kararı onaylayabilir, kaldırabilir veya değiştirebilir. İdare mahkemesinin kararları, nihai olana kadar kesin değildir. Bu nedenle, davaların karara bağlanması, itirazlar, temyizler ve diğer süreçler yargı sürecinde uzayabilir. İdare mahkemelerinin verdiği kararlara uymayanlar hakkında yaptırımlar uygulanabilir. İdare mahkemesi kararları, idari işlemin işlemesi için yeniden başlatma yaratabilir veya işlemin iptal edilmesine veya değiştirilmesine karar verebilir.
İdari Yargı Kararlarının Uygulanması
İdari yargı kararlarının uygulanması, idari işlemlerin aslına uygun olarak tesis edilmesini sağlamak amacıyla gerçekleştirilir. İdari yargı kararı verildiği zaman, idare organları tarafından uygulanması gerekmektedir. Eğer karar uygulanmazsa, ilgili taraflar tarafından icra yoluyla zorla yerine getirilmesi sağlanabilir.
Bununla birlikte, idari yargı kararları da bazen idare tarafından uygulanmaz veya uygulanmak istenmez. Bu durumda, kararın uygulanması için Danıştay’da dava açılabilir. Danıştay, idari yargı kararlarının uygulanması konusunda son karar merciidir.
Bu nedenle, idari yargı organlarının kararlarına itibar edilmesi ve uyulması gerekmektedir. Ayrıca, kararların uygulanması ile ilgili süreçler de zamanında gerçekleştirilmelidir. Bu sayede, adil bir hukuk sistemi oluşturulabilir ve idare işlemlerinde hata ve yanlış uygulamaların önüne geçilebilir.
İdari Yargıda Dava Açılması
İdari işlemlere karşı dava açmak için öncelikle işlemi yürüten idari makama başvurmak gerekmektedir. Bu başvuru rededildiği takdirde ya da reddedilmesine rağmen süresi içerisinde cevap verilmediğinde idari yargıda dava açılabilir. Dava açmak için adliyeye başvurulması gerekmekte olup, dava dilekçesi ile açılır. İdari yargıda ilk derece mahkemeleri idari davaların genellikle görüldüğü yerlerdir. İlk derece mahkemesinin verdiği karara istinaf veya temyiz yolu ile itiraz edilebilir. Ayrıca, idari işlem nedeniyle zarara uğrayanlar tazminat talebiyle de dava açabilirler.
Sonuç
İdari işlemlerin olumlu ya da olumsuz sonuçları bireylerin hayatını doğrudan etkileyebilir. Bu sebeple, idari işlem ve kararlarına karşı çıkabilmek, adaletin yerine getirilmesi açısından önemli bir haktır. İdari yargı organları ise, bu hakları koruyan ve idari işlemleri inceleyen önemli bir kurumdur. Her ne kadar karar vermesi uzun sürebilse de, idari yargı organları objektifliği ve adil kararları ile toplumun güvenini kazanmıştır. Bu nedenle, idari işlemlerde hukuka uygun ve adil bir karar alınması için idari yargı organlarının fonksiyonları herkes tarafından takdir edilmelidir.
