İmar hukuku alanında uzun yıllardır devam eden çalışmalar sonucunda, riskli yapı tanımı netleştirilmiştir. Binaların yanı sıra köprüler, tüneller ve benzeri yapılar da riskli kabul edilmektedir. Riskli yapıların belirlenmesinde kullanılan yöntemler arasında görsel ve yapısal değerlendirme yöntemleri öne çıkmaktadır. Güçlendirme çalışmaları, riskli yapıların yıkımını önleyerek yeni yatırım yapmaktan daha ekonomik bir yöntem olabilmektedir. Ancak güçlendirme çalışmaları yasal bir zorunluluk olarak da karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmalar sırasında, devlet tarafından teşvikler, vergi indirimleri ve benzeri destekler de sunulmaktadır.
Riskli Yapıların Tanımı
Riskli yapılar, çeşitli doğal afetler veya yapısal problemler nedeniyle insan sağlığı veya güvenliğini tehlikeye atan yapılardır. Türkiye’de binalar, köprüler, tüneller vb. yapılar riskli kabul edilebilir. Bu yapılar, aşırı yükleme, yanlış inşaat teknikleri, yapısal hasarlar veya yıpranmalar, zayıf malzeme kullanımı gibi nedenlerle riskli kabul edilir. Aynı zamanda, deprem, sel, çığ gibi doğal afetlerin yaşandığı bölgelerde yer alan yapılar da riskli yapılar arasındadır. Bu nedenle, riskli yapıların tanımı ve değerlendirilmesi büyük önem taşır ve bu yapılar sık sık kontrol edilmeli ve gerekli güçlendirme çalışmaları yapılmalıdır.
Değerlendirme Yöntemleri
Değerlendirme yöntemleri, riskli yapıların tespit edilmesinde oldukça önemlidir. Bu tespit işleminde birçok faktör dikkate alınır. Görsel değerlendirme, yapısal değerlendirme ve jeolojik etkenlerin değerlendirilmesi gibi farklı yöntemler kullanılarak riskli yapılar tespit edilir. Görsel değerlendirme, uzman personelin yapının görsel olarak incelenmesiyle gerçekleştirilir. Yapısal değerlendirme ise, yapısal faktörlerin ve malzeme özelliklerinin belirlenmesiyle yapılır. Jeolojik etkenlerin etkilendiği yapılar için jeolojik değerlendirme yöntemi de kullanılır. Bu süreçte, inşaat mühendisleri, mimarlar ve jeoloji uzmanları gibi farklı meslek grupları rol alır.
Görsel Değerlendirme
Görsel Değerlendirme, riskli yapıların belirlenmesinde kullanılan yöntemler arasında yer almaktadır. Bu yöntemde, yapıların görsel olarak incelenmesiyle yapısal ve çevresel faktörler dikkate alınarak değerlendirme yapılır.
Bu faktörler arasında, yapıların taşıyıcı sistemi, dış görünüşü, çevresel etkileşimleri, yapıya yapılan eklemeler ve tadilatlar, yapı malzemeleri ve yapılan inşaat faaliyetleri bulunur. Görsel değerlendirme, yapıların riskli olup olmadığı hakkında bir ön değerlendirme sağlar.
Bu yöntem, özellikle depreme dayanıksızlığın belirlenmesinde kullanılır. Görsel değerlendirme sonucunda, yapı açısından riskli görülen noktalar tespit edilir, bu şekilde yapılacak olan diğer yöntemler için bir ön hazırlık yapılır.
- Görsel Değerlendirme Yöntemleri
Görsel değerlendirme yöntemleri arasında, genel olarak yapı yüksekliğine göre belirlenmiş bir pilotaj yaparak uygun seçenekler belirlenir. Bu seçenekler arasında, araştırma ve uygulama alanında tecrübeli mühendisler tarafından yerinde yapılan incelemeler yer alır.
Tespit edilen yerlerde yapısal analizler, testler ve diğer teknik çalışmalar yapılarak, riskli olan yapıların teyit edilmesi sağlanır. Yapıların çevresel etkileşimleri de göz önünde bulundurulduğu için, yapıda meydana gelebilecek birçok olası sorun da bu yöntemle öngörülebilir.
Deprem Etkisi
Deprem etkisi, yapıların riskli kabul edilmesinde önemli bir faktördür. Depreme dayanıklı olmayan yapılar, deprem sırasında yıkılma veya hasar görme riski taşır. Bu nedenle, deprem etkisine karşı yapısal dayanıklılık özellikle riskli yapılar için önemlidir.
Deprem etkisi ile ilgili yapısal değerlendirme yöntemi, yapıların hasar alma olasılıklarını tespit etmeye yöneliktir. Bu yöntem, yapıların deprem etkilerine karşı ne kadar dayanıklı olduğunu göstermektedir. Bu yöntem genellikle, yapıların içindeki malzemelerin dayanıklılığı, kesit alanları vb. faktörler göz önünde bulundurularak gerçekleştirilir.
Riskli yapıların deprem etkisi açısından değerlendirilmesi ve güçlendirilmesi önemlidir, çünkü deprem sonrası hasar görme veya yıkılmanın önlenmesi açısından hayati bir öneme sahiptir.
Bina Hesapları
Binaların yapısal dayanıklılığı ve güvenliğinin belirlenmesi için yapılan hesaplamalar, bina hesapları olarak adlandırılır. Bu hesaplamalar yapılırken bina yapısına ve zemin özelliklerine göre farklı yöntemler kullanılır. İnşaat mühendisleri tarafından yapılan bina hesaplamaları, bina yapımında ve güçlendirme çalışmalarında oldukça önemlidir.
Bina hesaplarında kullanılan yöntemler, dağılım etkisi, yer değiştirme hesabı, taşıma gücü hesabı, rüzgar yükü hesabı ve deprem yükü hesabı şeklindedir. Bu yöntemler, yapısal dayanıklılığı belirlemek ve bina güvenliğini sağlamak için kullanılır.
Hesaplamalar sırasında kullanılan veriler, bina yapısının özelliklerine göre değişir. Bina malzemesi, yükseklik, taban alanı, kat sayısı ve çevre koşulları bina hesaplarında kullanılan veriler arasındadır. Bina hesaplamaları sonucunda, bina yapısının dayanıklılık ve güvenliği belirlenerek, güçlendirme çalışmaları yapılır.
Yapısal Değerlendirme
Yapısal değerlendirme, binaların iç ve dış faktörlerin yanı sıra yapısında kullanılan malzemelerin ve inşaat tekniğinin dikkate alınarak yapıldığı bir değerlendirme yöntemidir. Bu yöntemle bina güçlendirme ihtiyacı belirlenebilir. Kesit analizi yöntemiyle, binaların her bir kesitindeki yük taşıma kapasitesi tespit edilir. Korozyon analizi, demir ve çelik yapı elemanlarının korozyona uğrayarak yapısal deformasyona neden olup olmadığını belirler. Binaların yapısına ve durumuna bağlı olarak, yıkım veya güçlendirme kararı alınır. Bu sürecin sağlıklı bir şekilde yürütülmesi için uzman kişiler tarafından yapılması uygun olacaktır.
Kesit Analizi
Kesit analizi, bir binanın yapısal değerlendirme sürecinde kullanılan önemli bir yöntemdir. Bu yöntemde, binadaki kesitler incelenir ve her bir kesitin hangi noktalarda ne kadar yük taşıdığı belirlenir. Bu sayede, yapısal deformasyonların nedeni belirlenebilir ve güçlendirme çalışmaları buna göre yapılabilir.
Kesit analizi için özel ekipmanlar kullanılmaktadır. Bu ekipmanlar, binanın farklı noktalarında yapılan ölçümlerle kesitlerin ölçüleri belirlenir. Elde edilen sonuçlar, bilgisayar programlarında analiz edilir ve yapısal değerlendirme raporu hazırlanır.
Kesit analizi, özellikle çelik veya betonarme yapıların değerlendirilmesinde sıklıkla kullanılmaktadır. Bu yapı türlerinde kesitlerin sağlam olmaması, yapısal deformasyonlara ve çöküntülere neden olabilmektedir. Bu nedenle, kesit analizi yöntemi ile kesitlerdeki yük dağılımı incelenerek yapısal güçlendirme işlemleri gerçekleştirilebilir.
Korozyon Analizi
Korozyon analizi, yapıda bulunan çelik ve demir malzemelerin korozyona uğrayıp uğramadığının incelenmesiyle gerçekleştirilir. Bu analiz, yapısal deformasyon sinyalleri ile birlikte korozyon nedeniyle meydana gelebilecek hasarları erken tespit edebilir. Bu nedenle, korozyon analizi, yapısal güvenlik değerlendirmesi için önemli bir yöntemdir.
Korozyona uğramış malzemeler, yapısal deformasyonlara neden olabilir ve bu durum binaların güvenliğini tehlikeye atabilir. Korozyon analizi, malzemelerin ne kadar tehlikeli olduğunu belirlemek için kullanılır ve doğru tedbirleri alarak yapıların güvenliğini sağlar. Korozyon analizi sırasında, belirgin belirtiler içermese bile, yapıda korozyona uğramış materyallerin tespit edilmesi önemlidir.
Güçlendirme Çalışmaları
Riskli yapıların güçlendirilmesi çalışmaları, öncelikle tespit edilen sorunların doğru bir şekilde belirlenmesi ile başlar. Değerlendirme yöntemlerinden elde edilen sonuçlar doğrultusunda bina yalıtımı, güçlendirme yöntemleri veya destekleme işlemleri yapılabilir. Betonarme güçlendirme yöntemi, betonarme binaların güçlendirilmesinde sıklıkla kullanılan bir yöntemdir. Ayrıca son yıllarda yaygın hale gelen karbon fiber güçlendirme yöntemi de etkili bir çözüm sunmaktadır. Güçlendirme işlemleri ile birlikte, yasal yükümlülükler de göz ardı edilmemelidir. Riskli yapıların sahipleri, yasal düzenlemeleri ihlal etmeme konusunda dikkatli olmalıdırlar. Güçlendirme çalışmalarının maliyetlerine gelince, bazı durumlarda devlet tarafından teşvikler ve vergi indirimleri sunulabilmektedir.
Yapısal Güçlendirme Yöntemleri
Binaların güçlendirilmesi için genel olarak yalıtım, güçlendirme ve destekleme işlemleri uygulanır. Yalıtım işlemleri, yapıyı deprem, yangın veya ses gibi dış etkenlere karşı korur ve yapısal zayıflıkları kapatarak güvenliği arttırır. Bu işlem için, genellikle yalıtım malzemeleri kullanılır.
Güçlendirme işlemleri, yapısal dayanaklılığı arttırarak hem düşük yük taşıyan hem de yüksek yük taşıyan binaların dayanıklılığını güçlendirir. Yapısal güçlendirme işlemleri arasında betonarme güçlendirme ve karbon fiber güçlendirme yöntemleri yer alır.
Destekleme işlemleri ise yapısal olarak zayıf olan yapıların stabilitesini arttırmak için kullanılır. Örneğin, kirişler, sütunlar ve diğer yapı elemanları takviye edilerek güvenli hale getirilir.
Yapısal güçlendirmeler binaların ihtiyacına göre farklı maliyetlere sahip olabilir. Betonarme güçlendirme, özellikle yüksek katlı binalarda ve büyük iş merkezlerinde uygulanan bir yöntem olup, maliyeti yüksek bir yöntemdir. Karbon fiber güçlendirme, daha küçük ve orta boyutlu binalarda daha uygun bir tercih olabilir.
Betonarme Güçlendirme
Betonarme binaların güçlendirilmesi için, en yaygın olarak kullanılan yöntemlerden biri betonarme güçlendirme yöntemidir. Betonarme güçlendirme yöntemi, binaların mevcut betonarme konstrüksiyonunu güçlendirerek yapıyı depreme karşı daha dayanıklı hale getirir.
Bu yöntemde yapının kolon, kiriş ve döşeme gibi betonarme elemanlarına, beton içerisinde yer alan çelik lifler ile birlikte harç enjekte edilir. Bu sayede, yapıda mevcut olan çatlaklar kapatılır, yüzeyleri düzleştirilir ve betonarme elemanlarına ekstra dayanıklılık kazandırılır.
Betonarme güçlendirme yöntemi, diğer güçlendirme yöntemlerine göre daha dayanıklı, uzun ömürlü ve ekonomiktir. Ancak, uygulaması gerektiği gibi yapılmadığında yapıda yeni hasarlar oluşabilir. Bu nedenle, betonarme güçlendirme işlemi kesinlikle profesyonel ekibin yapması gereken bir işlemdir.
Karbon Fiber Güçlendirme
Karbon fiber güçlendirme yöntemi, son yıllarda sıklıkla kullanılan bir güçlendirme yöntemidir. Bu yöntemde, karbon fiber malzemeleri kullanarak, var olan yapıların dayanıklılığı artırılır. Karbon fiber malzemeleri, çok yüksek mukavemet özelliklerine sahip olduğu için, yapıların güçlendirilmesinde oldukça etkilidir. Bu yöntem ile güçlendirilen yapılar, deprem ve diğer doğal afetlerden daha az etkilenirler. Bunun yanı sıra, karbon fiber malzemeleri, diğer güçlendirme yöntemlerine kıyasla daha hafif olduğu için, yapıların ağırlığını artırmazlar ve yapısal deformasyonu minimize ederler.
Yasal Yükümlülükler
Riskli yapıların sahipleri, belirlenen süre içinde güçlendirme çalışmalarını gerçekleştirmekle yükümlüdür. Bu çalışmalar tamamlanmadığı takdirde, ilgili belediye tarafından yıkım kararı alınabilmektedir. Ayrıca, yıkım kararının ardından yapılan inşaatın mülk sahibi olan kişiler, kamu hukuku davası açılabileceği gibi, cezai yaptırımlar da ile karşı karşıya kalabilirler.
Yasal düzenlemeleri ihlal edenlere ise farklı cezai yaptırımlar uygulanabilmektedir. Örneğin, 6306 sayılı kanunu çerçevesinde yapılan inşaatlarda, belirlenen standartlara uymayanlar hapis cezasıyla karşı karşıya kalabilirler. Ayrıca, yapıyla ilgili belgelerin sahte olduğu tespit edildiği takdirde, sahte belge düzenleyenler veya kullananlar için de hapis cezası öngörülmüştür.
Güçlendirme çalışmalarının yükümlülüğü, tapuyu talep eden kişiler arasında pay edilerek, taraflar arası anlaşmalarla belirlenebilir. Bu durumda, riskli yapıyı satın alan kişiler, güçlendirme çalışmaları için eski sahibi ile anlaşarak çalışmalar tamamlandığında tapuyu devralabilirler.
Devletin Desteği
Riskli yapıların güçlendirilmesi çalışmalarında devletin sunduğu destekler, mülk sahiplerine maddi açıdan büyük kolaylık sağlamaktadır. Bu destekler arasında öncelikle finansal destekler yer almaktadır. Mülk sahipleri, özel bankalardan uygun faizli krediler alarak bu çalışmaları gerçekleştirebilir. Ayrıca, devlet destekli konut kredileri de bir diğer alternatif olarak sunulmaktadır. Teşviklerin bir diğer unsuru ise; vergi indirimleri ve vergi muafiyetleridir. Riskli yapıların güçlendirilmesi çalışmaları için harcanan maliyetler vergiden düşülebilir veya muaf tutulabilir. Bunun yanı sıra, belediyelerin sunduğu kolaylıklar da mülk sahiplerini rahatlatmaktadır. Belediye tarafından verilen izinler, belgeler ve hizmetler gibi konular hakkında bilgi edinmek için yerel belediyelerle iletişim kurulabilir.
