İş hukukunda, işçi ve işveren arasındaki iş sözleşmesinin iptali oldukça önemli bir konudur. İşçinin ya da işverenin iş sözleşmesini sonlandırmaya yönelik haklı ya da zorlayıcı sebepleri olabilir. İş sözleşmesinin tek taraflı olarak feshedilmesi halinde, işçi ve işverenin hakları ve yükümlülükleri değişebilir. İş sözleşmesinin iptali konusu, işçinin çalışma koşullarını, ücretini, sosyal haklarını, sağlık ve emeklilik haklarını da yakından ilgilendirir. Bu nedenle iş hukukunda iş sözleşmesinin iptali hakkında detaylı bilgiler edinmek ve süreçleri doğru takip etmek oldukça önemlidir.
İş Sözleşmesinin İptal Sebepleri
İş sözleşmesi, çeşitli nedenlerle feshedilebilir. Bunlar arasında en yaygın olanları işçinin kusurlu davranışları, işverenin iflası veya işverenin işletme yerini taşımasıdır. İş sözleşmesinin iptal edilmesi, işçinin ya da işverenin haklı nedeni ile gerçekleşebilir. İşçinin uyumsuz davranışları, düzensiz devamsızlık, işletmede bilinçli bir şekilde hasar verme veya işverenin işletmeyi taşıması durumunda, işçi ile çalışmaya devam edilemez. İşverenin haklı nedeni arasında ise işletmenin ekonomik sebeplerle kapatılması veya iflas riski yer alır. İşçi veya işveren, zorlayıcı sebepler nedeniyle veya karşılıklı anlaşma sonucu da sözleşmeyi iptal edebilir.
- İşçinin kusurlu davranışları
- İşverenin iflası
- İşverenin işletme yerini taşıması
- İşletmenin ekonomik sebeplerle kapatılması
İşçi veya işveren, iş sözleşmesini iptal etmek için haklı bir nedeni olması gerektiğini unutmamalıdır. Ayrıca, sürekli bir uyumsuzluk meydana geldiğinde işverenin işçiye önceden bir uyarı vermesi gerekir. Benzer şekilde, işçinin de işverene uyumsuz davranış sergilediği durumlarda, işveren önceden bir uyarıda bulunmalıdır. İş sözleşmesinin iptali için gerekli şartlar ve süreçler konusunda bilgi sahibi olmak, işçiler ve işverenler için son derece önemlidir.
İş Sözleşmesinin İptali İçin Gerekli Şartlar
İş sözleşmesinin iptal edilebilmesi için bazı şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu şartlara göre iş sözleşmesinin tarafları olan işçi ve işveren, sözleşmeyi belirli nedenlere dayanarak tek taraflı olarak feshedebilirler. İşveren, işçinin sözleşmeye aykırı davranışları nedeniyle veya işçinin performansından memnun kalmaması durumunda sözleşmeyi feshedebilir. Bunun yanı sıra, işçi de işverenin tarafından kendisine karşı işlenen haksızlık, mobbing gibi durumlar nedeniyle iş sözleşmesini feshedebilir. Ancak, her iki tarafın da fesih sebeplerini ispatlaması gerekmektedir.
İş sözleşmesinin haklı nedenle feshedilebilmesi için işçinin veya işverenin karşı tarafın sözleşmeye aykırı davranışlarına dayanması gerekmektedir. İş sözleşmesinin zorlayıcı nedenler nedeniyle feshi de mümkündür. Zorlayıcı nedenler, işçinin sağlık sorunları, işyerinin iflası, doğal afetler ve benzeri durumlar olabilir.
Ayrıca, işçi ve işveren arasındaki uyuşmazlıkların çözümü için uyarı mekanizması da iş sözleşmesinde yer almaktadır. İşçiye uyarı yapıldıktan sonra belirli bir süre içerisinde durumun düzeltilmemesi halinde iş sözleşmesi feshedilebilir. Uyarı süresi işçi için en fazla bir ay, işveren için ise en fazla iki aydır.
Haklı Nedenler
İşçi veya işveren, iş sözleşmesini haklı bir nedene dayanarak feshedebilir. İş sözleşmesinin haklı nedenle feshedilmesi, karşı tarafın ihlal ettiği bir borcu veya yükümlülüğü nedeniyle gerçekleşir. Davayı açan taraf, feshin haklı bir nedene dayandığını ispatlamalıdır. Haklı nedenlerin varlığı ve iş sözleşmesinin feshine sebep olan olaylara dair deliller sunulmalıdır. İşçinin haklı nedenle iş sözleşmesini feshetmesi için örnek olarak, işverenin açıkça ve sürekli olarak işçinin haklarına tecavüz etmesi veya ödemeleri zamanında yapmaması gösterilebilir. İşverenin haklı nedenle iş sözleşmesini feshetmesi için örnek olarak, işçinin disiplinsiz davranışları veya iş yerinde başkalarının hayatını veya sağlığını riske atacak faaliyetlerde bulunması gösterilebilir.
İşçinin Haklı Nedenle İş Sözleşmesini İptal Etmesi
İşçinin haklı nedenle iş sözleşmesini iptal etmesi mümkündür. İşçinin işverenin sözleşme hükümlerine uygun davranmadığı, işyerinde ağır şartlar altında çalıştığı ya da işçinin sağlık sorunları nedeniyle işi yapamadığı durumlarda iş sözleşmesini haklı nedenle iptal edebilir. İşçinin, işveren tarafından işyerinde herhangi bir sebep göstermeden yapılan keyfi davranışlara karşı da haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. Ancak işçinin haklı nedenle iş sözleşmesini iptal etmesi için kanıtlayabileceği somut deliller olması gereklidir.
Bu kapsamda, işçinin çalışma koşulları ve iş ortamı hakkındaki şikayetleri, işyerindeki şiddet, taciz ve kötü muamele, ücret ödemelerindeki haksızlıklar gibi haklı nedenleri olabilir. İşçi, bu tür durumların varlığına dair deliller sunarak, iş sözleşmesini haklı nedenle iptal edebilir.
İşçinin haklı nedenle iş sözleşmesini iptal etmesi, işveren tarafından kabul edilmediği takdirde, iş mahkemelerinde açılacak bir dava ile sonuçlanabilir. Bu kapsamda, işçinin haklı nedenle iş sözleşmesinin iptal edildiğine ve tazminata hak kazandığına dair kararın mahkeme tarafından verilmesi gerekmektedir.
İşverenin Haklı Nedenle İş Sözleşmesini İptal Etmesi
İşçi gibi, işveren de haklı nedenle iş sözleşmesini feshedebilir. İşverenin haklı nedenle fesih hakkı, işçiye göre daha geniş kapsamlıdır. İşverenin haklı nedenle sözleşmeyi feshetmesi için işçinin gerçekleştirdiği bir fiil veya ihmalkarlık sonucunda işyerinin işleyişinin bozulması gerekmektedir. İşveren, iş sözleşmesini haklı nedenle feshetmeden önce işçiyi uyararak düzeltmesi için bir fırsat vermek durumundadır. Ancak, uyarı işleminin herhangi bir süresi yoktur. Uyarı sebebiyle verilen bir fırsat için alt ve üst sınırlar yoktur ve her duruma göre takdir edilecektir.
Bununla birlikte, işverenin haklı nedenle sözleşmeyi feshetmesi durumunda, işçinin kıdem tazminatı ödemesi gerekmeyecektir. İşveren sadece, işçinin kullanamadığı hakları tazmin edecektir. Haklı nedenle iş sözleşmesinin feshi, tüm hakların kaybedilmesine neden olur. Bu nedenle işverenler, feshin doğru bir gerekçesi olduğuna emin olmadan adım atmamalıdır.
Zorlayıcı Sebepler
İş sözleşmesinin zorlayıcı sebeplere dayalı olarak feshedilmesi, taraflardan birinin işin devam etmesinin beklenemeyecek kadar zorlaştığı veya imkansız hale geldiği durumlarda gerçekleşir. Bu durumlar işçi veya işveren kaynaklı olabilir. İşçi açısından örnek vermek gerekirse; işyerindeki zorlu çalışma koşulları, mobbing, ciddi sağlık sorunları, iş güvenliğinin olmaması gibi nedenler, işçinin haklı olarak zorlayıcı sebebe dayalı iş sözleşmesini iptal etmesine neden olabilir.
İşveren tarafında ise; üretim faaliyetlerinin durması, işin sona ermesi, işyerinin kapanması, doğal afetler, pandemiler, grev ve lokavt gibi sebepler zorlayıcı sebeplere örnek olarak verilebilir. Ancak, her zor durum işveren açısından zorlayıcı sebep oluşturmaz. İşverenin zor durumlarda bile önlemler alarak iş sözleşmesini iptal etmemek için alternatif çözümlere başvurması gerekir.
Zorlayıcı sebeplere dayalı iş sözleşmesinin feshedilmesinde süre konusu da oldukça önemlidir. İş sözleşmesinin feshedilmesi için taraflardan birinin işin imkansız hale geldiği durumun ortaya çıkmasından itibaren beş iş günü içinde iş sözleşmesini feshetmesi gereklidir. Aksi takdirde, iş sözleşmesinin feshi geçerli kabul edilmez.
İş Sözleşmesinin İptalinde Geçerli Süreler
İş sözleşmesinin feshedilmesi konusunda düzenlemeler içeren İş Kanunu, iş sözleşmesinin nasıl ve ne zaman feshedilebileceğine yönelik zaman sınırları belirlemiştir. İş sözleşmesinin feshinin ne zaman yapılabileceği, hangi şartlar altında olduğuna, fesih bildirim sürelerine ve uyarı süresine dikkat edilmesi gerekir. Buna göre, işçi veya işverenin, iş sözleşmesini feshetmeden önce kanundaki süreler dikkate alınarak hareket etmesi gerekmektedir. Yasal sürelerin dışına çıkıldığında bir takım yasal yaptırımlar söz konusu olabilir. İş sözleşmesinin feshi için kanunda belirlenen sürelerin dikkate alınması ve fesih işleminin eksiksiz bir şekilde gerçekleştirilmesi son derece önemlidir.
İş sözleşmesinin feshedilmesinde, işçi ve işverenin ihbar sürelerine uymaları gerekmektedir. İşçi, belirlenen ihbar sürelerine uyarak iş sözleşmesini feshederse, işverene tazminat ödeme zorunluluğu doğmaz. Aynı şekilde, işveren de belirtilen sürelere uymak zorundadır. Belirtilen sürelere uyulmadığı takdirde, karşı tarafa tazminat ödeme yükümlülüğü ortaya çıkar.
İş Sözleşmesinin Fesih Bildiriminin Süresi
İş sözleşmesinin feshedilmesi için belirli bir sürenin önceden bildirilmesi gerekmektedir. İşçi tarafından iş sözleşmesinin feshi için işverene bildirim yapılması durumunda, bildirim süresi en az 2 hafta olmalıdır. Bu süre, işveren tarafından iş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda da geçerlidir.
Ancak, iş sözleşmesinin feshi haklı bir nedenle yapılmışsa, bildirim süresi uygulanmayabilir. Ayrıca, işçiye işveren tarafından iş sözleşmesinin feshedileceği konusunda yazılı bir bildirim yapılması gerekmektedir. Bu bildirimde, iş sözleşmesinin hangi tarihte sona ereceği belirtilmelidir.
İşçinin iş sözleşmesini feshetmek için öngörülen bildirim sürelerine uymaması durumunda, işveren tarafından tazminat talep edilebilir. Bu tazminat işçinin brüt ücreti üzerinden hesaplanır ve fesih tarihinden itibaren 1 ay içinde ödenmelidir.
Uyarı Süresi ve İş Sözleşmesinin Feshi
İşçi ve işveren arasında uyarı süresi konusu oldukça önemlidir. İşçi, işyerinde işine devam etmesi için kendisine verilen uyarı süresi içerisinde hatalarını düzeltmek zorundadır. Eğer işçi aynı hataları tekrar ederse, işveren iş sözleşmesini feshedebilir. Uyarı süresi en az 6 iş günü olmalıdır. Fesih bildiriminin yazılı olarak yapılması gerekmektedir. İşverenin uyarı süresine uymaması durumunda ise işçi iş sözleşmesinin feshedilmesini talep edebilir. İşverenin uyguladığı uyarı, işçinin üretiminde ciddi bir düşüş sağlayabilecek nitelikte olmalıdır. Aksi takdirde, işçinin iş sözleşmesi işveren tarafından feshedilebilir.
İş Mahkemelerinde İş Sözleşmesinin İptali Davası
İşçi veya işveren, haklı veya geçerli bir nedene dayandırmak suretiyle, iş sözleşmesini tek taraflı olarak feshedebilir. Bu konuda yaşanan ihtilafların çözümlenmesi için ise iş mahkemelerinde iş sözleşmesinin iptali davası açılabilmektedir.
İş sözleşmesinin iptali davası, işçi veya işverenin, sözleşmenin geçerli bir neden olmaksızın tek taraflı olarak feshedilmesi halinde, tarafının zararının tazmini veya sözleşmenin yenilenme talebiyle açtığı bir dava türüdür.
Davanın açılabilmesi için öncelikle fesih bildiriminin yazılı olması ve bu bildirime ilişkin delillerin sunulması gerekmektedir. Ayrıca, davanın açılabileceği süre de iş sözleşmesinin feshinden itibaren en geç 1 aydır.
Dava sonucunda, mahkeme iş sözleşmesinin geçerli neden olmadan feshedildiği tespit ederse, işçiye maddi ve manevi tazminat ödenmesi veya işe iade edilmesine karar verebilir.
Özetle, iş sözleşmesinin iptali davası, işçinin veya işverenin haksız fesih durumunda başvurabileceği bir yoldur. Bu sürece ilişkin detaylar için ise bir hukuk danışmanı veya avukattan yardım alınması önerilmektedir.
